- > Castellano
Azkenaldian, Independentzia Gerrarekiko interesa hazi da gure artean: irailaren 29an, Juan Tomás Sáez Iturbe (Pikizu) gure herrikide aktiboaren “Larga lucha por la libertad” liburua aurkeztu zen, eta azaroaren 9an, 1808ko frantsesen eskuko Balmasedako erreketaren birsorkuntza eta irudikapena egingo da. Hori dela eta, interesgarria izan liteke gatazka luze horretan zehar gure hiribilduaren testuingurua markatu zuten zenbait gertakariren berri ematea; izan ere, bataila handiak bezain garrantzitsuak izan ez ziren arren, egunerokoaren parte dira, eta anekdotikoak ere suerta daitezke, herritarrek tragedia handia sufritu bazuten ere.
1808ko azaroaren 8an Chassé jenerala buru zuen brigada holandarrak Balmaseda suntsitu eta erre zuenean, orduko alkateak, Martín de Artiñanok, beste agintari batzuekin batera ihes egin zuen, eta zenbaitek aginte-huts hori aprobetxatu zuten lapurtu eta boterea berenganatzeko.
Hori da, hain zuzen, Pedro de Alcántara Espínolaren kasua. Balmasedako aduanan lan egiten zuen eta kabo lehena zen, maila-igoera hori bere herrikideen iruzur batzuk salatzearen ordain gisa lortu zuelarik. Erreketaren ostean, Martín de Urbina merkatariaren erretako dendan den-dena lapurtu ondoren, bere burua alkate izendatu zuen.
Pedro de Alcántara Joaquina Garcíaren maitalea zen, Martín de Abasoloren alarguna eta ostatu baten jabea. Emakumeak ospe txarra zuen, aurretiaz artekari aritzeagatik eta lapurreta batzuk egiteagatik kondenatu baitzuten.
Joaquina eta bere bost seme-alabak udaletxean gelditu ziren alkate izendatu berriarekin, eta bertan sartu ziren ere presbiteroa, botikaria eta bere familia eta Balmasedan zeuden Zaragozako emakume batzuk; denak ala denak erreketaren eta beren etxebizitzen suntsipenaren aitzakiarekin. Eta lapurretetatik bizi ziren Martín de Artiñano alkate legitimoa itzuli zen arte, zeinak lapurtutakoaren zati bat berreskuratu ahal izan baitzuen.
Egintza horiengatiko epaiketa 1809ko urrian egin zen. Pedro de Alcántarak bere defentsan alegatu zuen ez zela lapurreta bat izan, salgaiak erretzetik salbatzeko ahalegina baizik. Eta Joaquinari dagokionez esan zuen bera ez zela bakarra, hiribilduko gizon gailen asko ibiltzen zirela emakumearekin.
Pedro de Alcántarak sei urteko kartzela-zigorra jaso zuen, Joaquina García galeretara zigortu zuten lau urtez, eta Martín de Artiñanok ohartarazpena jaso zuen haren pasibotasunagatik, baita kargutik kentzeko mehatxua ere.
Alcántara 1812an askatu zuen Artzentalesen jaiotako Mariano de Renovales jeneralak, Bilbo hartzeko kanpainetako batean. Gerrillekin bat egin zuen eta frantsesen aurka borrokatzen hil zen.
Epaiketaren ostean, Martín de Artiñanok arazoetan murgilduta jarraitu zuen. Izan ere, 1809ko abenduan, bere semeak gerrillekin bat egin zuen, Balmasedako beste gazte batzuekin batera. Horrek errepresaliak ekarri zizkien gazteen familiei, eta are gehiago familietako bat alkatearena izanda.
Baina batzuk bertatik joaten ziren bitartean, beste batzuk iritsi ziren. Horixe izan zen Julián Rodero 33 urteko madrildarraren kasua. Mikeleteen taldetik desertatu ondoren, Portugaleten agertu zen, eta azkenean, gure hiribildura etorri zen. Zapatari aritu zen bertan, 1809ko abuztuan Artiñano alkateak hauteman eta entregatu zuen arte.
Eta zapatariei buruz ari garela, esan beharra dago gremio hori oso garrantzitsua izan zela gari horretan Balmasedan; izan ere, 1811n, 600 zapata-pareko hileko eskari bat egin zen Francisco de Longaren gerrillarentzat, parea 20 errealen truke, baldintza batekin: zapatek tatxetak eraman behar zituzten, ibiltzen zituzten lur malkartsuetan euskarri hobea izateko. Aintzat hartu behar da gerrillari batek, batez bestez, bi zapata-pare gastatzen zituela hilean, eta zapatak nahiko txarrak zirela, bi oinen arteko bereizketarik ez zegoelarik.
Miguel Ángel Álvarez
