- > Castellano

Abenduaren 5ean, Udal Liburutegiak antolatutako Kontakizun Laburren I. Lehiaketako sariak banatu ziren.  Gazteen kategorian, lehenengo saria, bakarra, Ainara Ruiz Gonzálezek jaso zuen “Re-Cordis” lanagatik. Helduen kategorian hiru sari banatu dira; lehenengoa, Jennifer Ariño Merinok jaso zuen “Taillagina” lanarengatik; bigarrena, Inge Merino Peñak “Loreak eta Sustraiak” lanarengatik; eta hirugarrena, Eneko Ibarzabal Llanosek “Mila urte geroago” lanarengatik.

Zorionak irabazleei eta mila esker denoi parte hartzeagatik! Jarraian, kontakizun irabazleak argitaratu ditugu:

Re-Cordis

Ainara Ruiz junto al Concejal de Cultura y la Bibliotecaria./ Ainara Ruiz Kultura Zienegotzia eta Liburuzainarekin.

Gizakiok gogoratzeko gaitasuna dugu. Gure eskuek askatu behar izan duten polit guztia bihotzean gordetzeko aukera ematen digun hura. Edo, nire kasuan behintzat, kentzen saiatu diren gupidagabe guztia. Erabat nirea izan gabe ere, nirea den oroitzapena, eta nire betebeharra da su hori piztea, itzaltzen saiatzen badira ere.}

Baina burmuina jakintsua da, eta badaki informaziorik finena gure buruko zokorik ezkutuenetan gordetzen. Sakonenean trabatuta geratzen den energiaren antzekoa da. Onerako eta txarrerako…

Eta halaxe itzuli zen, hain zuzen ere, gau hartan nire bihotzera. Eta hala, emozio‑, samurtasun‑ eta beldur‑hotzikarek nire gorputzean utzitako hutsune bakoitza bildu zuten. Batez ere beldurra. Anaia, aitona… gogorarazten zaidana eta ustez ama izango zena. Hiribildura ninderaman beldurra. Hutsune traidoreetan sartzen zen beldurra, eta ulertarazten zidana edo egia kontatzen nuela edo zurrumurru eta gezurrek memoria errugabe bat itoko zutela.

Haren eskutitzei esker, 1937ko ekainaren 29ko gau hartara itzuli nintzen… edo gaua izan zen nirekin etorri zena, Balmasedako argien peko betiereko paseoan…

Madril, ez dut eguna gogoan, ez dut urtea gogoan

Eloiserentzat:

Ume izutu baten negar nekaezina estaltzen saiatzen den sehaska-kanta. Laztan lasaiak kaosaren erdian.

Halaxe bizi izan genuen gure azken gaua herri bitxi eta bihurri honetan, beldurrak hezurrak izozten zizkigula, amorruz eta adrenalinaz dardaraz.

Tiro-hotsak entzuten dira andereñoa azken bertsoa kantatzeko isiltzen den bakoitzean. Gizon harroen oihuak eta algara. Algara handia. Banderak erreko zituzten suek udaletxea argitzen dute… eta, Kolitzan balak prestatzen dira… denak kentzen dit leihotik begiratzeko gogoa…

Dagoeneko lokartuta dagoen etxearen barrualdea ikusten uzten duen leihoa. Aitak zioenaren arabera, Ameriketako aurrekontua duten sabai altu eta hotzak, baina ama zutaz erditzean hil zenetik ez dute berriro irribarrerik ikusi hormetan.

Egur zaharreko zalgurdi bati tiraka datozen zaldi beltz batzuk burrunba handia eginez sartzen dira etxeko sarreran, eta andereñoak berehala altxarazten gaitu lurretik etsi-etsian, eta bat-batean egiten digu tira.<0}

Panpina lurrean utzi dut. Nire trapuzko panpin eder eta lasaigarria… baina inork ez die erantzuten nire erreguei. Ahaztu dudan arren, handia naiz eta hain jostailu ziztrin batengatik negar egiteari utzi beharko nioke… Ez duzu uste?

Gogoan dut denek zalgurdira egiten dutela korrika eta animalia basatiak bezala sartzen direla barrura. Han sartzea hil edo bizikoa balitza bezala… Ni bai ergela… Benetan halakoa nintzen…

Baina aitonak ez du korrika egiten. Bere begi berdexkek egongelako leihate handitik begiratzen naute. Gaur egun neure buruari galdetzen diot ea ez ote zen negarrez ari. Inoiz ez dut ikusi aitona negarrez, ez eta alaba hil zitzaionean ere… Hori nahiko arrazoi litzateke? Balmasedaren konkistak eta bilobaren azken begiradak hausten amaituko zuten aitonaren bihotza?… Ez, ez. Ezin liteke, gizonek ez dute negarrik egiten, Roberto. Gogora ezazu.

Zaldiak azkar doaz eta herriak aurki egiten digu bistatik alde. Jendearen zurrumurruek Frantziari buruzko zerbait diote, baina ni ez naiz sekula han izan. Eloise, zu han izan zara? Espero dut ezer ez gertatzea eta etxera laster itzuli ahal izatea… Bai, ziur. Aitona barruan geratu da, zain.

Azken batean, aitona han dagoen bitartean, Balmasedak gure etxea izaten jarraituko du.

Hau da hau etxera itzultzeko gogoa, Eloise.

Besarkada bat,

Zure anaia Roberto

Etxeak zutik dirau, anaiatxo. Aitonak lortu egin du. Etxera itzuli gara, baina bera ez dago dagoeneko barruan.

Agian dagoeneko ez gara bere maizterrak. Agian ez da txikitan haren kaleetan ibiltzen ginen Balmaseda bera, gogoratzen ez badut ere.<0} Agian dena aldatu da. Agian, soilik agian, zu ez zaude nire ondoan eta ez duzu inoiz aurkituko zeure burua…

Atzerriko herrialde batean hazi arren, beti erakutsi zenidan zerbaitek estuki lotzen zintuela hainbestetan hizpide izan zenuen euskal herri honetara. Zura gaztaroko istorio handiek ez zituzten gainditzen orain ibiltzen naizen mugak, nahiz eta 85 urte pasa diren alde egin genuenetik.

Espetxetik bidalitako eskutitzek eta eskutitzek aldiro gauza bera erretratatzen zuten. Heldu baten gorputzean harrapaturiko umea, zuhurtasuna galdua zuena, edo hobeto esanda, trabatu egin zena sartu gintuzten zalgurdia gelditu eta iheslaritzat -zer esan nahi zuen ere ez genekiela- hartu gintuzten egun berean.

Bakarrik hazi nintzen, beti magia eta injustizia-mezu hori transmititzen saiatu zitzaidan anaia baten eskutitzak jaso eta jaso. Azken finean, zuhurtasun apur bat gordetzen zenuen. Munduak jakin behar du ez genuela etxetik ihes egin nahi izan. Inor ez zela bandoz aldatu. Dena segada bat izan zela eta egun batetik bestera desagertu ginela arrastorik utzi gabe. Zu espetxean. Ni Frantzian.

Orain, etorbide handian, zure mamua sentitzen dut. Balmasedar maiteok, ikusi al duzue nire anaia?

Ikusi al duzue egia eta justizia nahi duen mamu hori? Alferrik ahaztua izan nahi ez duen arima.

Ikusi al duzue oraindik ere etxera itzuli nahi duen ume hori?… Esaiozue gerra zibila amaitu dela. Esaiozue egin dezala negar inoiz negar egin ez duena. Esaiozue bere herria izan zena eta izango dena haren zain dagoela beso zabalik.

Ainara Ruiz González

——

Taillagina

Jennifer Ariño junto al Concejal de Cultura y la Bibliotecaria./ Jennifer Ariño Kultura Zinegotzia eta Liburuzainarekin.

San Severino elizako kanpaiak hamaikak jotzen ari ziren arrano beltza hegan amildu zenean falkoneroak eskularrua zeraman eskurantz, zeinak sari erakargarri eta baliotsua eskaintzen baitzion. Juglareek pregoi ofiziala eman ez bazuten ere, jai-giroak Balmaseda hiribilduko txoko guztiak betetzen zituen. Musikariek, malabaristek, akrobatek, bufoiek eta titiriteroek unetik unera hazten ari zen publikoa animatzen zuten.

Anek irribarre egin zuen Hedegile kaleko bere etxetik irten zenean. Bazirudien balmasedarrek aste osoan borrokatu behar izan zuten euriak tregoa eman ziela, eta eguzkiak argitsu distiratzen zuen. Neska gazteak sakon hartu zuen arnasa, intsentsuaren eta espezia arabiarren lurrinak birikak bete ziezazkion. Beste urte batez, bere jai gogokoena egiten ari ziren: Erdi Aroko Azoka. Azkenean iritsi zen urteko astebururik desiratuena. Geroago bere lagunekin elkartuko zen, baina erritualtzat zuen larunbatean goiz irten eta postuak ikustea. Eguerdian, hirigune historikoko kale estuak bisitariz erabat ezinezkoa zen , eta ikusgai zeuden artisau-lanekin atsegin hartzea.

Anek Arte Ederrak ikasi zituen Leioan, eta, nahiz eta irakaskuntzan aritu, aisialdian bere sen artistikoa askatu eta lozazko irudiak sortzen zituen. Forma sinpleak lantzen hasi zen, hala nola ontziak eta pitxerrak, baina barruan bor-bor egiten zuen arte-harrak obra finagoak egitera bultzatu zuen. Lore txikiek, hostoek eta eskuz margotutako txoriek egongelako altzariak betetzen zituzten. Zorrotza zen bere buruarekin eta arretatsua xehetasunetan, errealismoa lortu nahi zuen akabera txukunen bidez. Egunen batean Horcasitas Jauregian erakusketa bat egin zuela egiten zuen amets.

Ez zen harritzekoa merkatuan lehenik eta behin tailla-tailerrean gelditzea beti. Anek Legardako Markesaren plazara zuzendu zituen bere urratsak; han, taillagin zaharrak zurezko motzondo handi bat zehatz-mehatz zizelkatzen zuen.

– Kaixo–agurtu zuen neskatxak–, zer ari zara lantzen?

– A, kaixo –xuxurlatu zuen artisauak, begirada une batez altxatzen zuela.

Bazirudien ordura arte ez zuela sumatu neska han zegoela, hain zegoen murgilduta bere lanean. Bekokiko izerdia kendu zuen azalpenik eman aurretik.

– Martin Mendiaren bustoa zizelkatzen ari naiz. Biharko bukatu nahi nuke, horrela merkatua itxi aurretik ikusi ahal izango baituzue. Lortzea espero dut, hor aurrean daukat eredua eta badaki geldirik egoten.

Begi-keinua egin zion, kokotsarekin indiano eta 1924an hil zen herriko ongilearen harrizko estatua seinalatzen zuen bitartean.

Anek barre egin zion haren txantxari, eta lurrean zeuden pieza amaituak kuxkuxeatzen hasi zen.<0} Lauburu bat eta irudi erlijioso pare bat aurkitu zituen. Begirada hurrengo taillan pausatu zuenean, benetako bat-bateko maitemina sentitu zuen. Lanak Anek igarri ez zuen gizon baten burua irudikatzen zuen. Haren aurpegiak sufrimendu handia erakusten zuen; hala ere, ezinbestean liluratuta utzi zuen magnetismoa zuen. Aurpegiera erabat errealista zen. Ane txundituta geratu zen xehetasunekin, miresten zuen taillaginak akabera aratzak lortu izana bere esku zakarrak eta zizel bat beste tresnarik gabe<0} Jakingo ahal zuen berak bere loza-lanekin halako emozioak eragiten!

Eskultoreak ikusi zuen neskatxa sorginduta zegoela hain berezia zen pieza harekin, eta erabaki zuen hark aurrea hartu arte itxarotea.

– Nor da?–galdetu zuen azkenik neskatxak, begirada taillatik kendu ezinik.

– Ezezagun bat–erantzun zuen–. Batzuetan bisitatzen ditudan hirietan berezko ereduak sortzen dira. Eivissan egin nintzen gizon horren lagun, artezale amorratua zen. Nire eskulturetako bat erosi zuen bere bilduma pribaturako, eta bere argazki batzuk eman zizkidan bere aurpegia zizelka nezan. Ziur nago pozik egongo zela emaitzarekin.

Artisauaren aurpegia nahigabetu egin zen une batez, baina berehala berreskuratu zuen jendetasuna.

– Erosi egin nahi dut–esan zuen irmoki Anek. Ez zuen zenbat balio zuen galdetu ere egin.

– Erabaki bikaina. Zure helbidea ematen badidazu, bihar gauean, jasotzen amaitzen dudanean, etxera eramango dizut.

– Ez da beharrezkoa–erantzun zuen berehala–. Hor ondoan bizi naiz. Oraintxe eraman dezaket. Liluratu egin zuen obra baten eraginpean hitz egiten zuen; ez zuen obra hartatik aldendu nahi.

– Begira, hau nire erakusleiho aparta da–esan zuen taillaginak besoak luzatzen zituela–. Azokako bisitariek nire obra guztiak ikusi ahal izatea gustatuko litzaidake. Pozgarria da beste batzuek tailla bakoitzean ematen dudan denbora eta lana ikusi ahal izatea. Mesede handia egingo zenidake bihar arte ikusgai izaten utziko bazenit.

– Noski–erantzun zuen Anek, berehala izan baitzuen enpatia taillaginak emandako azalpenekin.

Burua astindu zuen errealitatera itzuli nahian, eta, azkenean, liluratuta zuen zurezko buru hartatik bereizi zituen begiak. Poltsa ireki eta libreta bat atera zuen helbidea idazteko. Orria kendu eta artisauari eman zion. Biharamunera arte agurtu zuten elkar, eta Ane tren geltokitik merkatu berezi hartako bazterrak ibiltzera zetorren giza mareak irentsi zuen.

***

– Alajaina, Ane, aurten ez duzu eraztun bakar bat ere erosi. Xuhur zamar ikusten zaitut.

– Ez nuen galdetu ere egin zenbat balio zuen taillak. Ezin dut beira-alezko lanetan xahutu, zuk bezala. Barre bizian hasi ziren biak. Igandea zen eta eguzkia erortzen hasia zen. Ane eta bere lagun Paula enegarrenez ibili ziren merkatuan buruz ezagutzen zituzten postuak ikusten. Antzematen zen goizean baino jende gutxiago zegoela. Bisitari askok kalez kale ibiltzeari utzi zioten, txoko batean eseri eta hankei atseden ematen zieten bitartean artisau-gozoak jateko. Bi lagunak alde batera joan ziren, sabel-dantza dantzatzen zebilen dantzari sentsual bati lekua egiteko; haren atzetik dultzaina jotzen ari zen gizon bat zetorren, lepo inguruan boa ikaragarri bat zuela.

– Zu eta artea… – jarraitu zuen Paulak zirikatzen, segizioaren zarata amaitu zenean–. Udaletxearen erreketa ikustera geratzea espero dut, doan da eta.

Udaletxeko sutearen antzezpena tradizio bihurtu zen egitarauan. Azokari amaiera emateko ekitaldia zen, eta balmasedarrek maitasun berezia zioten. Igande gauean egin zenez, kanpoko bisitari gehienak joanak ziren, eta horrek nolabaiteko intimitatea ematen zion ekitaldiari, herritarren gozamenerako.

Ane eta Paula gozatzen ari ziren ikuskizun bikainaren iluntasunean. Musikaren konpasean, suzko ibaiak erortzen ziren udaletxeko leihoetako, gero ziztu bizian biratzen zuten zurrunbilo bihurtzeko. Argiek eta soinuak modu magikoan egiten zuten bat, eraikinaren bere ederrean ikusten ari ziren ikusleen zentzumenekin jolastuz. Traka luze batek erakustaldiaren amaiera iragarri zuen eta publikoa txalo zaparrada batean hasi zen, asteburu loriatsu bati amaiera bikaina emanez. Apurka-apurka, San Severino plaza hustuz joan zen. Anek agur esan zion Paulari, eta Hedegile kalea hartu zuen bere etxerantz, beste merkatu baten amaierak penaturik. Biharamunean lan egin behar zuen, eta beste urte luze bat itxaron behar zuen magiaz gozatu ahal izateko.

***

Gauerdia zen txirrinaren soinuak Ane esnatu zuenean, sofan lo geratu baitzen eskultorearen zain. Hestebete pixka bat afaldu eta pijama jantzi zuen, enkargua jaso bezain laster oheratzeko asmoz. Atea ireki eta taillaginaren besoen azpian tailla ikusi zuenean, dar-dar egin zuen berriro. Hain zen gogorarazlea!

– Sartu–esan zion neska gazteak–, egongelako lurrean utz dezakezu behin betiko leku bat aurkitu arte. Etxean leku berezia izatea nahi dut. Esadazu zenbat balio duen, ordaintzeko. Ez zaitut ezer hartzera gonbidatzen, bihar goiz jaiki behar baitut, eta uste dut ez nagoela oker biok atseden hartzeko premia daukagula pentsatzean.

– Hala da, ez dizut denbora luzea kenduko. Eta mila esker bihotz-bihotzez antzinako lanbideak babesteagatik. Gero eta gutxiago gara. Zu ere artista handia zarela ikusten dut.

Gizonak irribarrez seinalatu zituen egongelako apalak. Ane lausengatuta sentitu zen artisauak bere loza-piezei erreparatu ziela ikusita, eta egunen batean Horcasitas Jauregian erakusgai jarri nahi zituela adierazi zion. Zenbat zor zion esan arte itxaron zuen, eta bere gelara abiatu zen, han gordetzen baitzuen dirua.

Ez zen gelara iritsi. Kolpe lehor bat sentitu zuen garondoan eta zerraldo erori zen. Gero, dena beltz.

***

Palentziarrak oraindik lo zeuden eskultoreak, azoka osatuko zuten gainerako artisauekin batera, bere tailerra muntatzen amaitu zuenean. Bere piezak Palentziako Plaza Nagusian barreiatzean, taillaginak ezin izan zuen gelditu eta une batez bere azken sorkuntza-lana miretsi.

Benetan hunkigarria zen. Benetako izuaren begitartea zuen. Ahoa okertuta, erregu-imintzio batez. Ilea katramilatua, aurpegi zargalduaren inguruan. Ukabilak kuzkurtuak, oinaze-keinuak eginez. Zoragarria benetan; arrazoizko prezioan saltzea espero zuen.

Prozesua benetan latza izan zen. Aurrekoetan baino gehiago kostatu zitzaion larruazala kentzea, eta urdaila behin baino gehiagotan nahaspilatu zitzaion. Ezin zuen ulertu zergatik zion atsegin neska hari.

Hasiera batean, pentsatu zuen burua besterik ez zuela egurrez estaliko eta gainerako materialak bota egingo zituela, ohi bezala; baina zerbaitek gorputz osoko lehen tailla egitera bultzatu zuen. Ez zen erratu. Lanordu asko behar izan zituen, baina emaitza eztabaidaezina zen. Segurki bisitari mordo baten begiradak erakarriko zituen, arteaz ulertu ala ez.

Neskari asko gustatuko zitzaion.

Hura Horcasitas Jauregia ez bazen ere, Anek azkenean bete zuen erakusketa baten protagonista izateko ametsa. Bere obrak betiko iraungo zuen.

Jennifer Ariño Merino

——

Loreak eta sustraiak

Inge Merino junto al Concejal de Cultura y la Bibliotecaria/ Inge Merino Kultura Zinegotzia eta LIburuzainarekin.

Hilerri-liliak, geranioak eta begoniak, pertsiana altxatzen zuen bakoitzean goizak bera alaitzetik bizitzaren iheskortasuna gogorarazten zioten loreontzi huts izatera igaro ziren. Mirarik buruan iltzaturik zuen irudi hori.

Urteak ziren Mirarik gozatu egiten zuela Terek bere landareak mimoz zaintzen zituela eta Juatxuk, hiriko oihan txiki horretan, liburu bat irakurtzen zuela ikusita. Emakumeak bizitza osoa eman zuen Balmasedako txapel-fabrikan, eta gizona La Roblako trenbideko langilea izan zen. Zoriontsu ziren eta ondo merezitako erretiroa zuten.

Bere etxea orain salgai zegoen, pandemiak haren bizitza eraman zuen berarekin eta Mirariren leihoa egoera horren oroigarri zen.

Mirarik uste zuen bere denbora agortezina zela, baina ikusi zuen hori ez zela egia. Duela 4 hilabete Mirarik Anna, bere ama, galdu zuen bularreko minbiziaren ondorioz. Anna izan zen Mirariren familia bakarra, Albar bere amaren lagun onenarekin batera, berak ezaguera zuenetik.

Amak kontatutakoaren arabera, aita Londresen lasaikeria-gau batean baino ez zen azaldu. Bere amaren familiari buruz soilik zekien Hannoverren bizi zirela eta Annak haiekin gaztarotik ez zuela hitz egiten.

Mirarik inoiz ez zuen sentitu interes berezirik bere aita biologikoa eta gainerako senitartekoak ezagutzeko. Annak eta berak beti bikote paregabea osatu izan zuten eta inoiz ez zuten biko familiari inor eransteko beharrik izan, Albar izan ezik, noski.

Bere ama hil zenean, Mirarik bere ondasun guztiak eskuratu zituen, besteak beste giltza bat eta idatzi bat. Hala zioen:

Maitia, badakit zu mundura etorri baino lehenagoko nire iraganari buruz inoiz ez duzula ezer jakiteko beharrik izan, baina eskatu behar dizut prestatuta zaudenean Albar bisitatzera joateko.

Mirarik 90 egun baino gehiago eman zituen giltza sukaldeko mahaiaren gainean, baina oraindik ez zen Albar bisitatzeko gai izan. Bazekien horrek kolokan jarriko zuela bere barrualdea.

Mirarik amaren espiritu abenturazalea ezagutzen zuen, bera iritsi baino lehen munduan zehar bidaiatu zuen, etengabe ibili zen justiziaren alde borrokan… baina bera ez zen Annaren antzekoa. Mirarik ezaguna zitzaionaren erosotasuna eta segurtasun estimatzen zituen.

Goiz batean, leihotik begira zegoela eta irratian amaren oso gustuko Al Stewarten Year Of The Cat entzuten ari zela, Tere eta Juantxuren lorontzi hutsek Mirari lozorrotik esnarazi zuten. Kirol-oinetakoak jantzi eta Albarren etxerantz abiatu zen. Pandozalesen bizi zen, Kolitzara igotzeko saihesbidearen ondoan.

30 minutuko ibilaldiaren ondoren, erdi izerdituta eta eskuak dardarti, Mirarik indarra hartu eta Albarren txirrina jo zuen. Hark barre egin eta txintik esan gabe, besoa zabaldu zion Mirariri, etxean sar zedin eskatzeko.

Tximiniaren aurreko sofan eseri zirenean, Albar altxatu eta minutu-pare bat geroago itzuli zen kaobazko kutxa batekin. Mahaiaren gainean ipini eta Mirariren begiei so, esan zion bere amak hil baino aste batzuk lehenago kutxa hura zaintzeko agindu ziola.

Mirariri ez zitzaizkion hitzak ateratzen, eskuak dardarti ziren; begiak, berriz, distiratsu. Bihotz hartu, poltsatik giltza atera eta hasperen egin ondoren, giltza sarrailan sartu zuen. Klak txiki bat entzun ondoren, Albarrek eta Mirarik elkarri begiratu zioten urduri, Annak luzaroan gorde eta Albarrek zaindu zuen sekretua argitzearen zain.

Kutxaren estalkia ireki zuenean, Mirarik ezin zezakeen sinetsi bere begiak ikusten ari zirena. Ezinezkoa zen, ikusten ari zena ezin zitekeen egia izan, baietz jakin arren. Albarrek, ordea, ez zuen ezer ulertzen. Berak paper-orri tolestua baino ez zuen antzematen, itxuraz, moneta zahar batzuekin batera.

Mirari beti izan zen artezalea. Izan ere, duela urte batzuetatik hona zaharberritzaile gisa lan egiten zuen Bilboko enpresa batentzat. Hain zuzen ere, historiari eta arteari buruzko ezagutzari esker, kutxan zegoena bereizi zuen: Espainiako urrezko dobloiak. Baina zergatik zuen bere amak altxor hori?

Mirarik eskua kutxan sartzea erabaki zuen dobloien eskuinean zegoen paper-orri tolestua ateratzeko. Zabaldu eta ozenki irakurri zuen, Albarrek ere ezagutu zezan moneta horien jatorria eta zergatik zeuden Annaren esku.

Alaba maite hori, hau irakurtzen ari bazara, unea iritsi da gehiago jakiteko zure historiaz eta zure familiaz.

Hannoverren jaio nintzen 1954. urtean familia zorrotz eta dirudun batean. Nire haurtzaroa ez zen Alemaniako klase aberatseko beste neska batzuekiko desberdina. Ama etxeko andrea zen eta aita ekonomian katedraduna Gottfried Wilhelm Leibniz Universität Hannover izen handiko unibertsitatean.

Nerabezaroa gero eta hurbilago nuen neurrian, nire kezkak eta nahiak gehiegi urruntzen hasi ziren nire gurasoek nigandik espero zutenetik. 70eko hamarkadan gazte jakingura nintzen; The Beatles taldea banatzeak, La naranja mecánicaren estreinaldiak, Vietnameko gerraren amaierak, besteak beste, lehertu zuten nire gurasoek ni hazteko beti erabili izan zuten burbuila.

1976ko gau batean, 22 urte nituela, nire gurasoak afaltzera joan ziren eta ni etxean gelditu nintzen zuzenbideko azterketetarako ikasi beharra nuelako aitzakian. Hori aitzakia baino ez zen; egiaz nire aitaren bulegoan sartu nahi nuen kutxa bat irekitzera, betiere kutxa hartara hurbiltzea debekatu zidalako. Bere bulegoan sartu eta txoko bakoitza miatu nuen kutxako giltza aurkitu arte. Ezkutatuta zegoen Feldberg Oihan Beltzeko gailurrik altuenaren koadroaren atzean.

Kutxa ireki eta balio handiko hainbat erlikia aurkitu nituen, bitxiak, koadroak eta, horien guztien artean, dobloi hauek. Altxor hauekin batera, pertsonen datuak jasotzen zituzten zenbait dokumentu zeuden. Izen horietako batzuk oroitzen ditut, hala nola Abraham Mizrachi edo Yosef Spiel. Halaber, beste dokumentu batzuk ikusi nituen; nire gurasoak nazi alderdiarekin lotuta zeudela frogatzen zuten. Ezin nuen sinetsi nire aurrean nuena eta nire bizitzak tupustean gainbehera egin zuen.

Zenbait ikerketa-orduren ondoren ondorioztatu nuen nire aitak galdutzat jotako altxorra zuela bere esku, nazismoan judutarrei lapurtutako obren inbentario publikokoa baitzen.

Gau hartan etxea utzi nuen. Nirekin eraman nituen, batetik, ondarea lapurtu zitzaien judutarren datuak jasotzen zituzten dokumentuak eta, bestetik, nire gain eraman ahal nituen erlikia guztiak. Basakeria haren kide izan diren bi pertsonen alaba izatearen lotsak gurasoak salatzea eragotzi zidan, eta guztia leporatzen zien dokumentazioa kutxan utzi nuen, abandonatuta.

Urte askoan ibili nintzen munduan zehar, gurasoek bizitza suntsitu zieten pertsonei beren oroimenak itzultzeko, dobloi hauek izan ezik.

Ama izan behar nuela jakin nuenean, erabaki nuen Balmasedan gelditzea eta nire iraganaren hodei beltzetik urrunduta haztea zu. Nire denbora amaitzen ari da, eta bere egunean hasi nuen zeregina zuk amaitzea nahiko nuke, nire sentimenduek ez zidatelako bukatzen utzi.

Dobloi hauek Albarren familiarenak izan ziren. Bere birraitonak, Adir Friedmanek, aurkitu zituen Alemaniara emigratu baino lehen Kolonbiako uretan bere arrantza-itsasontziarekin nabigatzen zuen bitartean. Urte hauetan guztietan ez naiz ausartu entregatzen. Nola esan maite duzun norbaiti bere familia odol hotzean hiltzeaz gain, ondasun guztiak lapurtu zien haren alaba naizela?

Barkatu, alaba kutuna. Barkatu, Albar. Hau da nire sekretu ilunena eta, aldi berean, gordetzen zailena.

Anna

Albar harri eta lur gelditu zen ezusteko horren aurrean. Berak ezagutzen zuen bere jatorri judutarra. Halaber, bazekien bere amaren lehengusuari esker, bere senitarteko batzuk nazismoaren hatzaparretatik babestea lortu zuela Bizkaiko iparraldeko txalet eder hartan. Beste senitarteko batzuek, ordea, ez zuten zori bera izan.

Mirariri ez zitzaion hitzik ateratzen, Albarri begiratu eta negarrez hasi zen. Hark besarkatu egin zuen, eta dobloiak eskuineko eskuaz hartuta, negarrez hasi zen berarekin.

Mirarik barkamena eskatu zion Albarri bere amaren familiak arbasoei eragindako sufrimenduarengatik; promes egin zion bere amak utzitako legatua ez zela bertan amaituko.

Gaur egun, Albarren birraitonak aurkitutako urrezko dobloiak Balmasedako Horcasitas Jauregian ikus daitekeen erakusketa batean daude. Albarrek gehiago ikertu zuen bere familiaren historiari buruz, eta astean behin dobloien historia kontatzen du. Mirari izaten du ondoan bere familiaren historia azaltzeko. Gainera, argitzen du bere amak bizitza osoa eman zuela justizia egiten eta justizia hori egitea ezinezkoa izan zitzaienen alde borrokatzen. Mirarik eta Albarrek Juantxuri eta Tereri omenaldi bat egitea erabaki zuten, haiek eman zietelako Mirariri indar nahikoa uzkurtasuna alde batera utzi eta egiari aurre egiteko. Erakusketaren izenburua da Loreak eta Sustraiak, eta balkoia irudikatzeko bi argazki nagusi daude: bat 2016koa eta bestea 2022koa.

Inge Merino Peña

——

Mila urte geroago

-i-

1050. 1 urtean gaude. Balmaseda ordurako toki garrantzitsua zen, eta Iñigo López Bizkaiko Jaun berriaren planetan zegoen.

Iñigok, guztiek Ezquerra goitizenez ezagutzen zutenak, helburu bakarra zuen: Nafarroako Erregea txundituta uztea eta, horretarako, Balmasedan gaztelu bat eraikitzea. Gero harresiak iritsiko ziren, eta modu horretan erregearen mesedea eskuratuko zuen. Eskualdea oparoa izango zen. Gazteluak gobernatzaile berriaren botere militarra finkatuko zuen, eta bere leinuak mendeetan zehar bizirik iraungo zuen.

Ideia hori laster obsesio nagusi bihurtu zen. Ezquerra prest zegoen bere ondasunak bahitzeko Erregearen arreta eskuratzearren. Gau batean, bere amak txikitan kontatzen zizkion istorioak oroitu zituen, hain zuzen ere, Kordoban munduko arkitektorik onenak zeudela. Harrezkero, pentsatzen jardun zuen, eta egun batean bere ahaleginek emaitza izan zuten.

Ezquerrak Kordobako gobernatzailearen gutuna jaso zuen eta Yasín -bere arkitekto onena eta azken hogei urtetan konfiantzazko gizona- utziko ziola ziurtatzen zion.

Egiaz, Yasínek ez zuen ezer egiten Laila bere arrebarik gabe. Batera hazi ziren Kordoban eta bere aita, berdin maitatzen zituenez, hezkuntza bera emateaz arduratu zen. Hala, laster abiatu ziren isilpean Balmasedarantz Ezquerraren aginduetara jartzeko.

-ii-

Walidek, Yasín eta Lailaren aitonak, dirutza egin zuen Kairon Al-Mustansir kalifarentzat berarentzat lauzak eginez; beraz, jakitun ziren zer pigmentu erabili behar zituzten Ezquerraren gaztelua edertzeko. Era berean, aitak tinta ferrogalikoarekin planoak marrazten eta eraikin handiak altxatzeko kalkuluak egiten erakutsi zien; beraz, gaztelu txiki batek ez lieke inolako arazorik sortuko. Edo uste horretan zeuden, behintzat.

25 egunez bakarrik bidaiatu zuten, eta penintsula osoa zaldiz zeharkatu zuten. Ekipaje bakarra zeramaten, ontzi txikiez betetako egurrezko kutxa bat. Bere aitonarena zen, eta lehenengoz erabiliko zuten aukera aparta honetan. Ontzi bakoitzean mineral txikitu bana zegoen, zementua koloretsu bihurtzeko. Wustitak zoruak gorritu egiten zituen, azuritak urdindu, eta abar.

Eta Ezquerraren aurrean aurkezteko unea iritsi zen.

-iii-

Jaun berriaren aurrean zegoela, Yasínek Leilari laguntza eskatu zion gaztelua egiteko prestatu zituzten planoak zabal zitzaten. Temati azaldu zioten gaztelu hura bere edertasunarengatik oroituko zutela denek eta eraikitzeko 2 urte beharko zituztela, baina Ezquerra ez zegoen hainbeste denbora itxaroteko prest, beraz, urtebete eman zien. Betetzen ez bazuten, Kordobak Antso Nafarroako Erregearen mesedea galduko zuen. Anai-arrebek enkargua etsipenez onetsi zuten.

Obrak azkar hasi ziren. Gau batean, dendan atseden hartzen ari zirela, Lailak egurrezko maleta ikuskatu zuen ontzi guztiak ondo zeudela ziurtatzeko. Batean argizarizko zigilua hautsita zegoen, beraz, eskuekin gainerakoez bereizi zuen.

Yasín berarekin zegoen, eta ondoan eseri zen. Biak ontzia aztertzen hasi ziren. Zigilua puskatu eta lurrun beltza eta lodia ateratzen hasi zen. Giroa ilundu egin zen eta guztiaren erdian, gizaki itxura zuen espiritu zuri eta distiratsu bat agertu zen. Jinn bat zen.

Izaki hark ñir-ñir egin gabe begiratzen zituen, eskuak igurzten zituen bitartean. Argala zen, eta saihetsak nabaritzen zitzaizkion, baita bizkarrezur guztian zehar islam aurreko sinboloak ere, baina ezin zezaketen gerriaren azpikoa ikusi. Ilea beltza eta ketsua zen. Ahoa, berriz, luzea, ezpainik gabekoa eta daga bat bezain zorrotzak diren hortzekin. Begi beltzek ez zuten hondorik eta zailtasunez arnasten zuen. Oso beldurtuta zeuden.

Jinna ez zen ergela eta bazekien behar zituela. Hitz egiten hasi zitzaien: – Raas Al-Jann gisa ezagutzen naute eta nire izaera denboren jatorritik dator, zuen zerbitzura nago bietako batek bihotzez nahia eskatu arte. Nitaz fio zaitezkete. Ondoren, hitz batzuk xuxurlatu zituen. Itxuraz, persiera zaharra zen. Atzetik argitasun bat iritsi zen, eta Raas Al-Jann txolarre bihurtu zen.

-iv-

Raas Al-Jannek isilpean gorrotatzen zituen. Yasínen eta Lailaren aitonak beti egin zuen lan Egiptoko Kalifa handiarentzat; baina, gainera, alkimista handia izan zen, eta Esmeralda Taularen ezagutzak erabili zituen ontzi horretan hura sartzeko. Jinnak bazekien kontrolaezina dela patuak dakarkiguna; halere, gazte haien mendeku hartzeko prest zegoen.

Lailak jinnaren transmutazioa ikusi zuenean, une batez haurtzarora itzuli zen, oroitu zuen gauak bere anaia zaintzen ematen zituela eta nola iraun zuen bizirik inoren laguntzarik gabe. Hala, gogora etorri zitzaion nahigabeen zerrenda zabala, egun batean guztia aldatu zen arte.

Bere aita izan zenak kaletik atera eta eskola onenetan hezitu zituen. Azkenik, maitatuak sentitzeko etxe bat eman zien. Egiaz, Laila eta bere anaia oso txikitatik izan ziren umezurtz.

Lailak, ordea, oraindik bere amaren oroimenak zituen, eta barru-barruan berarekin egoteko irrikan zegoen. Zerura begira eskerrak ematen zituen bere aitaren maitasunarengatik, baina bere zati batek hutsune handia sentitzen zuen.

-v-

Gaztelua azkar eraikitzen ari ziren. Lana gazteluko dorre bakarra eta harresia bukatuta zeudekeenean amaituko zen. Orduan, Ezquerrak gaztelua jasoko zuen eta Yasín eta Layla Kordobara itzuliko ziren beren lagunei lur kristauetara egindako bidaia kontatzera.

Egun horietan guztietan, Raas Al-Jann txolarreak Laila toki guztietara jarraitzen zuen sorbaldaz sorbalda jauzika, eta gauza bakarra galdetzen zion: – Laila, zein da zure nahia? Lailak jinnari entzuten zion bakoitzean honako hau erantzuten zion: –Txolarreek ez dute hitz egiten. Eta bere eraikuntza-lanarekin jarraitzen zuen.

Hala ere, jinnak isilpean plan bat prestatu zuen. Gau batean, Ezquerraren epea amaitzear zegoenean, Raas Al-Jannek, beste jinn batzuen laguntzaz, lurra dardararaziko zuen eta Ilargiaren argia ezkutatuta, sinestaraziko zion Lailari gaztelua eraitsita zegoela. Orduan, Lailak gaztelua berreraikitzeko eskatuko zion eta, modu horretan Raas Al-Jann azkenean aske geldituko zen.

-vi-

Epea amaitu aurreko gauean, Raas Al-Jannek beste jinn batzuk konbentzitu zituen plana aurrera eramaten laguntzeko. Lammak, zezen hegodun handiak, zeruraino hegan egin zuen eta bere hego bat nahikoa izan zen Ilargiaren argia ezkutatzeko. Basajaunek ere jinnaren deiari erantzun zion, eta lurra dardararazi zuen oso indartsu; itxuraz, lurrikara gertatzen ari zen. Raas Al-Jann bere itxurara bueltatu zen, eta Laila dendatik irten zedin itxaron zuen.

Lailak eta Yasínek beren dendan lo egiten zuten, gazteluaren oinarrian, eta dardarak entzutean, azkar atera ziren. Jinna ikustean zer gertatzen ari zen galdetu zioten. Orduan, Raas Al-Jann bere gezurra kontatzen hasi zen: adar batean atsedena hartzen ari zela, bat-batean zorua dardarka hasi, eta bere aurrean gaztelua eraisten ikusi zuela.

Laila ez zen jinnaz fio. Maleta ireki zuen, magnesio-hautsa atera zuen, suharriaren laguntzaz bere eskuan piztu eta urez betetako ontzi batera bota zuen. Ontzitik argi-distira bat atera zen zerurantz, eta gazteluak zutik jarraitzen zuela ikus zitekeen.

Laila haserre, alkimistaren sekretuak ezagutzen zituelako, bere aitonak erakutsi zizkion bertso batzuk errezitatu zituen, eta jinna berriz ere ontzi batean espetxeratuta gelditu zen.

Eta azkenean gaztelua entregatzeko eguna iritsi zen. Ezquerra oso pozik gelditu zen harresiak eta dorrearen altuera ikustean. Yasín y Laila zoriontsu zeuden. Dena den, Kordobara itzuli baino lehen jinnaren ontzia gazteluko zoru batean lurperatzea erabaki zuten, inoiz inork aurki ez zezan.

-viii-

2021. urtean gaude eta EHUko ikertzaile José Luis Solaunek bere bulegoan zeramikazko ontzi zigilatu bati begiratzen dio. Balmasedako gazteluaren indusketetan aurkitu zuten eta Raas Al-Jann... irakur daiteke.

Eneko Ibarzabal